DRUT JAKO FENOMEN – otwarcie wystawy autorstwa Jozefa Šabo, Adžany Modlitbovej i Janusza Jurka
Instytut Słowacki w Warszawie i Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu
zapraszają
na otwarcie wystawy
DRUT JAKO FENOMEN
autorstwa Jozefa Šabo, Adžany Modlitbovej i Janusza Jurka
Wernisaż odbędzie się 23 maja 2023 roku o godz. 14.00
w spichlerzu ze Sławięcic na terenie Muzeum
Zapraszamy!
DRUCIARSTWO
Historia
Druciarstwo powstało na przełomie XVII i XVIII wieku jako dodatkowy środek utrzymania w dwóch najbiedniejszych regionach Słowacji – w północno-zachodniej części byłego Komitatu Turóc oraz Zamagurza Spiskiego. Obecnie region ten jest powszechnie określany jako „Drutaria”. Najbardziej znanymi miejscowościami były Dlhé Pole, Kolárovice, Kotešová, Štiavnik, Petrovice, Bytča, Hliník, Čadca, Turzovka, Nesluša, Vysoká nad Kysucou, Kysucké Nové Mesto, Makov, Olešná, Jarabina, Veľký i Malý Lipník oraz Litmanová. Ośrodkiem druciarstwa z największą liczbą druciarzy stała się wieś Veľké Rovné. Przed pierwszą wojną światową mieszkało w niej prawie 1000 druciarzy.
Druciarstwo na świecie
Druciarze chodzili – a w zasadzie „wędrowali” – po całych Węgrzech. Swoje usługi oferowali, krzycząc „Garnki łatać, drutować!”. Później, pod presją wzajemnej konkurencji, wyprawiali się także za granicę, rozprzestrzeniając w ten sposób ten fenomen na cały świat. Pod koniec XIX wieku rzemiosło druciarskie było rozsiane po całej Europie, Azji Środkowej, Afryce Północnej oraz Ameryce Północnej
i Południowej. Niektórzy druciarze osiedlili się za granicą na stale, zakładając warsztaty i manufaktury druciarskie. Warsztaty powstawały praktycznie we wszystkich krajach.
Na świecie było znanych w sumie ponad 380 takich miejsc.
W Polsce słowaccy druciarze założyli warsztaty w Warszawie, Łodzi, Kaliszu, Sosnowcu, Częstochowie, Katowicach, Poznaniu, Gdańsku i Szczecinie.
Do najważniejszych i największych należała manufaktura Pavla Žilinčára i Imricha Saka we Wrocławiu, która zatrudniała ponad 200 osób.
Materiał i narzędzia
Podstawowym surowcem był drut stalowy o różnej grubości
i twardości. Twardy i półtwardy używany był do kształtowania części nośnych danego produktu, jak i szkieletów, plecionek
i ornamentów. Miękki, tzw. drut do wiązania, służył do oplatania ceramiki i łączenia, a także do szycia poszczególnych części wyrobów. Bardzo twardy drut, natomiast wykorzystywano do wykonania sprężyn. Druciarze pracujący z blachą używali ocynowanych, tzw. białych blach oraz miękkich blach stalowych lub miedzianych. Początkowo druciarze przy pracy używali prostych narzędzi, takich jak: nóż, szydło, młotek lub szczypce. Później, zwłaszcza przy pracy z blachą, potrzebne były również inne narzędzia pomocne przy jej gięciu, a także przebijaki, pilniki i lutownice. Ten sam materiał i narzędzia są nadal używane
i dzisiaj.
Wyroby
Pierwszymi wyrobami z drutu były wyciory do fajek w kształcie igły zakończonej ozdobną główką. Drutem również oplatano gliniane naczynia – nowe po to, aby wytrzymały dłużej, a stare sklejano
i wzmacniano drutem do ponownego użycia. Najbardziej typowym produktem, który stał się jednocześnie symbolem druciarskiego rzemiosła, są pułapki na myszy i gryzonie. Asortyment był jednak szerszy i bardziej zróżnicowany – obejmował: podkładki pod garnki, różne stojaki, wieszaki, miski na owoce, kosze czy klatki dla ptaków. Druciarze zajmowali się również produkcją wyrobów z blachy, wykonywali m.in. sita, tarki, ale także garnki, patelnie, pudełka do przechowywania potraw oraz formy do pieczenia. Do prac druciarskich zalicza się także wykonanie okratowania okien i drzwi, balustrady itp.
Ciekawostki
Na świat druciarzy i ich obyczaje miała wpływ wiara i przesądy. Gdy w rodzinie druciarza urodził się chłopiec, zawijano go
w kocyk, kładziono na drewnianą łopatę, którą najczęściej wkładano chleb do pieca, a akuszerka trzykrotnie wysuwała dziecko na łopacie przez otwarte okno w kierunku nieba, krzycząc przy tym „W świat, dziecię, w świat”. Zwyczaj ten miał dać nowonarodzonemu chłopcu odwagę wyruszyć w dalekie podróże z druciarskim rzemiosłem. Na pierwszą wędrówkę chłopiec, tak zwany „dżarek” (czyli druciarski uczeń), ruszał
w wieku 10 – 14 lat. Ta specyficzna nazwa pochodzi z żargonu, tzw. tajnego języka „krposkiego” (słow. „krpoština”), który druciarze stworzyli do komunikowania się między sobą w celu utrzymania informacji w tajemnicy, zwłaszcza przed stróżami prawa i urzędnikami, i tym samym uniknięcia grzywien lub sankcji.
Służył on również do rozmów druciarzy w obecności klienta podczas sprzedaży produktów. Używano w nim słów zaczerpniętych z języków bliskich krajów, przy czym dodawano do nich typowe sufiksy, m.in. -arska/čarska (sukňa = sukňarska, lampa = lampačarska).
Teraźniejszość
Druciarstwo swój największy rozkwit osiągnęło na przełomie XIX i XX wieku. Po pierwszej wojnie światowej zaczęło ono jednak stopniowo podupadać i nie udało się go już nigdy ponownie ożywić w jego pierwotnej formie. Wymagająca praca ręczna nie mogła konkurować z masową produkcją przemysłową, nowymi technologiami
i materiałami. Pierwsze próby ożywienia tego tradycyjnego rzemiosła pojawiły się w drugiej połowie XX wieku. Później, w latach 90. XX wieku, druciarstwo staje się inspiracją i ciekawym odniesieniem dla współczesnej twórczości artystycznej. Dziś zainteresowanie drutem przejawia coraz więcej autorów z różnych dziedzin artystycznych. Uniwersalność drutu daje możliwość oryginalnej obróbki artystycznej, ma szerokie zastosowanie w tworzeniu biżuterii, rzeźb czy innych obiektów.
Jozef Šabo
Słowacja
Ponieważ kawałek drutu znaleźć można chyba w każdej rodzinie – taki też był początek przygody z drutem Jozefa Šaby. W dzieciństwie bowiem znalazł wielki kłębek drutów, od których zaczęła się jego druciarska droga. Jako dziecko, które jeszcze o rzemiośle i sztuce nic nie wiedziało, zaczął tworzyć własne zabawki, w sposób, jaki zaobserwował w swoim otoczeniu – przede wszystkim techniką koszykarską. Ale już podczas studiów spotkał swojego pierwszego druciarskiego kolegę. Od tego czasu prezentował swoje prace na licznych wystawach i wziął udział w kilku sympozjach.
Šabo stara się podtrzymywać świadomość o drucie nie tylko twórczością, lecz także dzięki organizowaniu zbiorowych wystaw i dzieleniu się swoim doświadczeniem na licznych warsztatach. Jego dzieła charakteryzuje wykorzystywanie ocynkowanego drutu, który wyłącznie zgina i wiąże bez spawania. Inspiracji poszukuje w przyrodzie, ale w większości pracuje z figuralnymi tematami, dla których typowa jest harmonia, symetria i figlarność.
Adžana Modlitbová
Słowacja
Jej twórczość charakteryzuje się naiwnym, czystym podejściem do świata i jego postrzegania. W swoich obrazach uchwyca piękno słowackiego krajobrazu i ludzi, własną fascynację słowackimi motywami tradycyjnymi oraz strojami ludowymi
i ornamentami.
Za swoją twórczość otrzymała wiele nagród na Słowacji oraz wyróżnienie w międzynarodowym konkursie plastycznym ART OLYMPIA w 2019 roku w Japonii. Jej obrazy są prezentowane w Vihorlackim Muzeum w Humennem (Słowacja), w galerii sztuki naiwnej w Bułgarii i Brazylii oraz w wielu prywatnych kolekcjach.
Poza malarstwem naiwnym tworzy także z drutu, przede wszystkim biżuterię. Skupia się na połączeniu drutu z perłami i kamieniami, także półszlachetnymi. Pracuje głównie z drutem ze stali chirurgicznej.
W twórczości używa tradycyjnych i nowych technik druciarskich. Jej biżuteria charakteryzuje się nieregularną formą, która odzwierciedla kształty wykorzystanych materiałów.
Janusz Jurek
Polska
Od 1996 roku prowadzi własne studio designu NEO. Komercyjnie zajmuje się 3D designem, fotografią, graficznym designem, animacją i innymi nowymi formami sztuki wizualnej. Jest absolwentem Instytutu Artystyczno-Pedagogicznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Otrzymał wiele nagród i wyróżnień. Jego grafika promowała ceremonię wręczenia nagród The Games Awards w Los Angeles, a także pojawiła się w ramach programów Adobe Photoshop i Adobe InDesign. Wiele jego prac pojawiło się na okładkach książek
i magazynów.
Jego prace cechują eksperymenty z linią. Umiejętności artysty
w dziedzinie rysunku i rzeźbiarstwa są widoczne przy pracy
z linią inspirowaną ludzkim ciałem. Technika, której używa
w swojej twórczości, opiera się na łączeniu nowych technologii oraz programowania proceduralnego z wykorzystaniem elementów klasycznego rysunku.
EPILOG
Druciarstwo zostało wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa kultury UNESCO na Słowacji. Stanowi specyficzny historyczny, etnologiczny, kulturalny i społeczny fenomen. Region północno-zachodniej Słowacji, gdzie słowaccy druciarze podnieśli pracę
z drutem do rangi rzemiosła, rozwinęli do unikatowego rękodzieła i następnie upowszechnili na całym świecie, nazywany jest mianem „Drutaria”. Polska była ulubionym celem wędrówek słowackich druciarzy, a w XIX wieku zaczęły na jej terytorium powstawać manufaktury i druciarskie warsztaty. Druciarze osiedlili się w wielu miastach, w tym m.in. w Katowicach, Poznaniu, Gdańsku czy Szczecinie.
Celem niniejszej wystawy jest prezentacja druciarstwa jako rzemiosła, które ma swoje miejsce także w XXI wieku. Drut jest wysoce aktualnym środkiem wyrazu artystycznego, przemawia do coraz większej liczby artystów, ponieważ ten wyjątkowy materiał wraz z pierwotną technologią wykonania daje autorowi możliwość indywidualnego i oryginalnego podejścia do dzieła.
Dzięki stworzeniu wyboru twórczości artystów z Polski i Słowacji wystawa pokazuje, że drut można dziś opracować i przedstawić w różnych formach – nie tylko jako tradycyjne rzemiosło artystyczne, ale też jako inspirację i fundament czy to graficznej, czy też innej twórczości plastycznej.
Teksty:
ART 40, o.z., Myslenická 36, Pezinok
Galéria Drôtu, o.z., Kmeťovo námestie 2796/5, Bratislava
W katalogu zostały wykorzystane informacje z następujących źródeł:
1 . Adamusová a kol. – Drotárstvo: Veľká kniha o slovenskom drotárstve, Matica Slovenská, 2010
2. Guleja – Svet drotárov, Matica Slovenská,1992
3. Čomaj – Drotárska odysea, Matica Slovenská, 2011
Zdjęcia:
ART 40, o.z. i Galéria Drôtu, o.z.
we współpracy z wystawiającymi artystami
PRAWA AUTORSKIE ZASTRZEŻONE
