Sylwetki twórców

Jednym z najwybitniejszych opolskich kroszonkarzy był Jerzy Lipka (1937-2011), mieszkaniec Obrowca, a później Gogolina. Zdobienia jaj wielkanocnych nauczył się od ciotki Marii Lipki i swoich sióstr Anny, Cecylii i Magdaleny. Zadebiutował jako twórca ludowy w 1968 roku w konkursie kroszonkarskim w Oleśnie, uzyskując I nagrodę. W późniejszym okresie, uczestniczył w 36 innych konkursach, zawsze zdobywając I miejsce. Opracował nowy model nożyków rytowniczych (skrobaków), wykonanych ze stali. Na kroszonkach Jerzy Lipka rył przeważnie ornamenty roślinne – duże kwiaty i liście. Niekiedy tworzył jajka z wzorami zoomorficznymi nawiązującymi do symboliki Świąt Wielkanocnych – barankami, zajączkami. Na wielu jajkach zamieszczał okazjonalne oracje. Znanych jest około 360 takich krótkich wierszowanych utworów artysty. W swojej długoletniej karierze ozdobił ponad 8500 jajek. W latach 1973-1976 był wiceprezesem Zarządu Opolskiego Oddziału Stowarzyszania Twórców Ludowych, a w latach 1976- 1993 pełnił funkcję prezesa.

Maria Lipka (1899-1984), zamieszkała w Obrowcu, należała do najstarszego pokolenia opolskich twórczyń ludowych. Zdobienia jaj techniką rytowniczą nauczyła się od matki. Przez wiele lat wykonywała kroszonki przy użyciu brzytwy lub gnypa tj. noża szewskiego. Dopiero w  latach 60. XX wieku zaczęła stosować nożyki wykonane przez Jerzego Lipkę. Na kroszonkach twórczyni dominowały duże, czytelne ornamenty roślinne. Brała udział w wojewódzkich i gminnych konkursach kroszonkarskich (Opole, Gogolin, Racibórz, Olesno), w organizowanych corocznie od 1971 roku Wiosnach krapkowickich, w kiermaszach dożynkowych.

Maria Labisz (1904-1984), mieszkanka Malni, kontynuatorka tradycji rodzinnych (po matce). Swoje umiejętności przekazała córkom oraz kilku innym osobom, dzięki czemu w jej rodzinnej wsi powstał duży ośrodek kroszonkarski, znakomicie funkcjonujący do dzisiaj. Na jajkach najczęściej zamieszczała duże wzory roślinne. Kroszonki zdobiła przy użyciu zaostrzonej brzytwy. Do farbowania stosowała barwniki naturalne – cebulanki i brezulki. Poświęcono jej szereg artykułów w prasie oraz zrealizowano kilka programów telewizyjnych z jej udziałem. Należała do najwybitniejszych propagatorek kroszonkarstwa na Opolszczyźnie.

Maria Warwas (1910-1982), zamieszkała w Opolu-Grudzicach. Zdobienia kroszonek nauczyła się od ojca Ignacego Linkierta. Ornamenty, przeważnie roślinne, drapała odpowiednio zaostrzona brzytwą. Tworzyła również jajka z wzorami zgeometryzowanymi (rozety kwiatowe) i zwierzęcymi nawiązującymi do symboliki świat wielkanocnych. W 1957 r. zdobyła II nagrodę w wojewódzkim konkursie kroszonkarskim. W późniejszych latach była kilkakrotnie laureatką tej imprezy. Znana animatorka kultury ludowej.

Maria Rogosz (1923-2011), mieszkanka Zieliny, jedna z najciekawszych i najbardziej barwnych postaci świata opolskich twórców ludowych. Zdobić jajka nauczyła się od swojej matki. Do wykonywania kroszonek używała wyłączne brzytwy. Kompozycje Marii Rogosz należały do najbardziej archaicznych i zbliżonych w charakterze do przedstawień z lat 50. i 60. XX wieku. Oprócz ornamentów roślinnych twórczyni często wyskrobywała na skorupce jajka okazjonalne wierszyki. Mała i niepozorna, dusza towarzystwa, z zamiłowania śpiewaczka ludowa, występowała na weselach z repertuarem facecyjno-śpiewaczym. Uczestniczyła w wielu konkursach kroszonkarskich, imprezach folklorystycznych, programach radiowych i telewizyjnych.

Warto w tym miejscu wspomnieć o innych nieżyjących znakomitych twórcach: Krystynie Chodorowskiej, Marii Flak, Franciszce Gali, Teresie Kicyle, Marii Kobyłce, Irenie Kurek, Marii Kuzber, Magdalenie Lubienieckiej, Gertrudzie Mateji, Annie Mitko, Leokadii Paczek, Marii Rudzik, Annie Skrzypczyk, Emilii Suchy, Weronice Szymaczewskiej, Piotrze Wysadzie, Adeli Zalewskiej.

Stefania Topola (1939), zamieszkała w Opolu-Grudzicach, jest niewątpliwie najbardziej znaną czynną zawodowo kroszonkarką. Sztuki zdobienia jaj wielkanocnych nauczyła się od matki Marii Warwas. Technika oraz wzornictwo tej twórczyni ewoluowały stopniowo. Do końca lat 80. XX wieku. do zdobienia używała brzytwy, a ryte przezeń ornamenty roślinne były duże i czytelne. W kolejnej dekadzie artystka zaczęła stosować nożyki rytownicze, co umożliwiło jej rysowanie drobniejszych wzorów. Jaja barwi przeważnie w farbach do tkanin, lecz do dzisiaj używa także cebulanki. Jej kompozycje niekiedy zachowują tradycyjny symetryczny układ, przedzielony zazwyczaj  szlaczkiem, kiedy indziej są to grupy swobodnie rozmieszczonych roślinnych ornamentów. Stefania Topola zdobyła II nagrodę w wojewódzkim konkursie kroszonkarskim w 1958 roku, była laureatką wielu późniejszych edycji tej imprezy. W latach 1994-2014 pełniła funkcję prezesa Opolskiego Oddziału Stowarzyszenia Twórców Ludowych.

Aneta Bekiersz (1993) zamieszkała w Kamionku. Techniki rytowniczej oraz wzornictwa nauczyła się w domu rodzinnym – od matki Teresy Hurek. Razem ze siostrą Ewą Pietrek tworzą przepięknie cieniowane kroszonki o drobnych wzorach w rozmaitych kompozycjach. W konkursie kroszonkarskim uczestniczy od 2009 roku. W 2014, 2016, 2018, i 2019 roku zdobyła pierwszą nagrodę.

Mariola Blania (1974) mieszka w Obrowcu. Zdobi jajka techniką rytowniczą. Pochodzi z rodziny o wielopokoleniowej tradycji zdobienia jaj wielkanocnych. Kilka osób z rodziny należy do opolskiego oddziału Stowarzyszenia Twórców Ludowych. W konkursie bierze udział od 1994 roku z przerwą w latach 2005-2012. Początkowo tworzyła jajka o symetrycznych układach kompozycji, obecnie pod wpływem syna tworzy także jajka o wzornictwie „znikąd-donikąd”. Laureatka pierwszej nagrody w latach 1995, 2020 i 2022.

Agnieszka Gryc (1980-2020) ze Szczedrzyka, jedna ze zdolniejszych kroszonkarek młodszego pokolenia. Techniki rytowniczej nauczyła się podpatrując pracę i wytwory twórczyń uczestniczących w konkursach. Jajka farbowała w barwnikach do tkanin oraz w czarnym tuszu. Jej symetryczne, dwustronne kompozycje są bardzo czyste i przejrzyste. Tworzyła jedne z najpiękniejszych i najbardziej wyrazistych kroszonek. W Wojewódzkim Konkursie Plastyki Obrzędowej Kroszonki Opolskie uczestniczyła od 2002 do 2010 roku, w latach  2007, 2008, 2010 uzyskała pierwsze nagrody.

Barbara Herok (1963) z Malnii, jedna z najwybitniejszych twórczyń pochodzących z tego znanego ośrodka kroszonkarskiego. Techniki i sposobów barwienia uczyła się w domu rodzinnym oraz od innych osób. Do farbowania stosuje barwniki chemiczne, a do wydrapania wzoru używa nożyki rytownicze. Tworzy duże, przejrzyste kompozycje kwiatowe, okraszone szlaczkami. Należy do Stowarzyszenia Twórców Ludowych. W Wojewódzkim Konkursie Plastyki Obrzędowej Kroszonki Opolskie uczestniczyła z przerwami od 1992 do 2008 roku, w latach 1999-2002 laureatka pierwszej nagrody. Niezwykle sympatyczna, propagatorka kultury ludowej, wychowała wiele młodych znakomitych kroszonkarek.

Krystyna Holeniewska (1975) mieszka w Tułowicach. Wzornictwa i techniki uczyła się od babci oraz z literatury tematu. Jajka zdobi techniką batikową przy użyciu kiski. Tworzy przepiękne pisanki odwołujące się do ornamentyki huculskiej. Dominują wśród nich wzory geometryczne nawiązujące do symboliki solarnej – zorki, romby, rozety i inne. W konkursie kroszonkarskim bierze udział od 2004 roku. Zdobyła pierwszą nagrodę w latach 2009-2011.

Bożena Konieczko (1962) mieszka w Kolonowskiem. Jedna z bardziej unanych opolskich twórczyń ludowych. Należy do Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Zdobienia jaj techniką rytowniczą nauczyła się od siostry. Tworzy ładne czytelne kompozycje przeważnie o układzie pionowym, symetryczne. Dawniej jej prace charakteryzowały się znacznie drobniejszym wzornictwem. Propagatorka kroszonkarstwa zwłaszcza w rejonie Kolonowskiego i poza granicami kraju. Wielokrotnie prowadziła warsztaty i lekcje o tej tematyce. W konkursie uczestniczy od 1995 roku. Laureatka pierwszej nagrody w latach 1996, 1999, 2000, 2003, 2005.

Anna Kośna (1948) zamieszkała w Opolu-Grudzicach. Techniki rytowniczej uczyła się u znanej twórczyni Stefanii Topoli, w dziedzinie oklejania sitowiem jest samoukiem. Tworzy bardzo ładne i kolorowe oklejanki. Wychowawczyni kilku zdobniczek jaj wielkanocnych. Bardzo aktywna propagatorka zdobienia jaj wielkanocnych. Uczestniczy w lekcjach i warsztatach muzealnych organizowanych przez Muzeum Wsi Opolskiej. Należy do Stowarzyszenia Twórców Ludowych. W konkursie kroszonkarskim uczestniczy od 2001 roku. W 2001, 2004, 2006, 2007, 2008 zdobyła pierwsza nagrodę.

Teresa Ozimek (1972) zamieszkała w Kosicach, niezwykle utalentowana twórczyni – maluje również porcelanę. Zdobienia jaj techniką rytowniczą nauczyła się od matki. Barwi je w farbach do tkanin, do skrobania stosuje nożyki rytownicze. Tworzy wyrafinowane kompozycje roślinne, zazwyczaj symetrycznie rozłożone (dwustronnie). Należy do Stowarzyszenia Twórców Ludowych. W Wojewódzkim Konkursie Plastyki Obrzędowej Kroszonki Opolskie uczestniczy od 1996 roku, w latach 1996,1997, 2001, 2002, 2008, 2010 otrzymała pierwsze nagrody.

Barbara Matyszok (1972) – mieszkanka Dąbrówki Łubniańskiej – zdobnictwa jaj nauczyła się w domu rodzinnym. Powierzchnię jajka barwi w farbach do tkanin, niekiedy w tuszu. Nożykiem rytowniczym wydrapuje piękne, bardzo czytelne ornamenty roślinne. Najczęściej wykonuje kompozycje symetryczne, przedzielone południkowym szlaczkiem. Zdarza się, że tworzy kompozycje zgeometryzowane w postaci trójkątów, rombów, zapełnionych drobniejszymi wzorami roślinnymi. W latach 1997-1999, 2001, 2003 i 2004 uzyskała pierwsze nagrody.

Ewa Pietrek (1988) zamieszkała w Kępie. Techniki rytowniczej oraz wzornictwa nauczyła się w domu rodzinnym – od matki Teresy Hurek. Razem z siostrą Anetą Bekiersz należą do grona najzdolniejszych twórczyń młodego pokolenia. Drapie pięknie cieniowane dosyć czytelne roślino-kwiatowe kompozycje, przeważnie o układzie pionowym, symetryczne. Pomiędzy kompozycjami widoczne są wolne przestrzenie, nadające im pewnej swobody. Należy do Stowarzyszenia Twórców Ludowych. W konkursie kroszonkarskim bierze udział od 2008 roku. Nagrody: Nagroda Specjalna im. Jerzego Lipki w 2015 i 2016 roku oraz pierwsza nagroda w latach 2017-2018.

Anna Wieszołek (1998) z Kosic. Jedna z najmłodszych i najbardziej utalentowanych uczestniczek konkursu kroszonkarskiego. Jest córką znanej opolskiej twórczyni ludowej Teresy Ozimek. Zdobi jajka techniką rytowniczą. Jej jajka charakteryzują się symetrycznym pionowym układem kompozycji, bardzo czytelnym i wyrazistym wzornictwem. Wzornictwa nauczyła się od matki i twórczo je rozwinęła. Wielokrotna laureatka konkusu dla dzieci i młodzieży szkolnej. W konkursie uczestniczy od 2014 roku. Laureatka nagrody specjalnej im. Jerzego Lipki w 2014 i 2020 roku oraz I nagrody w 2021 roku.